ตำรับยา
จากหนังสือแพทย์ศาสตร์สงเคราะห์
ภูมิปัญญาทางการแพทย์และมรดกทางวรรณกรรมของชาติ
๑. ยาเบญจโกฐ
พระคัมภีร์ปฐมจินดาร์(หน้า ๑๓๔)
ส่วนประกอบ
โกฐสอ ๑ โกศเขมา ๑ โกศพุงปลา ๑ โกศจุลาลำภา ๑ โกศหัวบัว ๑ กานพลู ๑ จันทน์เทศ ๑ ชะเอม ๑
เอาสิ่งละ ๑ สลึง
น้ำตาลทราย ๑ เฟื้อง รวมยา ๙ สิ่งนี้
ตำเป็นผงเอาน้ำดอกไม้เป็นกระสายบดปั้นแท่งไว้ละลายด้วยน้ำผึ้ง
หรือน้ำมะนาวก็ได้
ให้กุมารกินแก้น้ำนมให้โทษต่าง ๆ และแก้พิษทรางในคอ แก้ไอ สะอึกดีนัก
๒. ยาต้มประสระน้ำนม
พระคัมภีร์ปฐมจินดาร์ (หน้า ๑๓๑)
ส่วนประกอบ
โกฐทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ รากไทรย้อย ๑ เปลือกพิกุล ๑ แห้งหมู ๑ งาช้าง ๑ เขากวางอ่อน ๑ รากเสนียด ๑ โคกกระออม ๑ รวมยา ๑๗ สิ่งนี้ เอาส่วนเท่ากัน ต้ม ๓ เอา ๑ กิน น้ำนมบริสุทธิ์ดีนัก
๓. ยาแก้ปัสสาวะมิออก
พระคัมภีร์ปฐมจินดาร์ (หน้า ๑๔๓)
ส่วนประกอบ
ท่านให้เอาโคกกระสุน ๑ ยอดขี้เหล็ก ๑ ขมิ้นอ้อย ๗ ชิ้น ต้ม ๓ เอา ๑ ให้กุมารกิน มูตรออกดีนัก
๔. ยาแก้กุมารอ่อนลงท้อง
พระคัมภีร์ปฐมจินดาร์ (หน้า ๑๔๓)
ส่วนประกอบ
ท่านให้เอาลูกมะคูมอ่อน ๑ ลูกทับทิม ๑ ดีปลี ๑ รากหนาด ๑ ขิงสด ๑ รวมยา ๕ สิ่งเอาส่วนเท่ากัน บดละลายน้ำผึ้งกินหายดีนัก
๕. ยาแก้ทราง แดง
พระคัมภีร์ปฐมจินดาร์ (หน้า ๑๔๕)
ส่วนประกอบ
ขนาดนี้ท่านให้เอา กรามแรด ๑ กรามช้าง ๑ เขากวาง ๑ สมุลแว้ง ๑ เนรภูสี ๑ จันท์แดง ๑ ดีงูเหลือม ๑ รวมยา ๗ สิ่งนี้เอาส่วนเท่ากัน เอาน้ำเหล้าเป็นกระสาย บดทำแท่งไว้ทั้งกินทั้งทาหายดีนัก
๖. ยาหยอดตา
พระคัมภีร์ปฐมจินดาร์ (หน้า ๑๔๗)
ส่วนประกอบ
ขนาดนี้ท่านให้เอา รากกระทกรก ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ เปลือกหอยโข่ง ๑ ยา ๓ สิ่งนี้ แช่น้ำหยอดตาแก้หมอกหาย
๗. ยาทาท้องแก้ท้องขึ้นแก้สะอึก
พระคัมภีร์ปฐมจินดาร์(หน้า ๑๘๑)
ส่วนประกอบ
ท่านให้เอาพริกไทย ๑ ขิง ๑ กระเทียม ๑ หอม ๑ เหลือ ๑ มหาหิงคุ์ ๑ หัวพลู ๑ เอาเสมอภาค บดทาท้องน้อยแก้ท้องขึ้นแก้สะอึกหายดีนัก
๘. ยาแก้พิษสำแลงไข้
พระคัมภีร์สรรพคุณ ฯ (หน้า ๓๙๗)
ส่วนประกอบ
เอาผลบัวหลวง ๑ หัวแห้ว ๑ ผลกระจับน้ำ ๑ เกสรบัวหลวง ๑ รากมะกอก ๑ รากมะปรางเปรี้ยว ๑ รากมะปรางหวาน ๑ รากหมาก ๑ รากมะพร้าว ๑ เหมือดคน ๑ ทำผลละลายน้ำร้อน,น้ำดอกได้, น้ำอ้อยแดง กินถอนพิษผิดสำแดง ไข้สันนิบาต
๙. ยาประสะการบูร
พระคัมสรรพคุณฯ (หน้า ๓๙๗)
ส่วนประกอบ
แก้สรรพลมใหญ่ทั้งหลายแล ผายธาตุ เอาผลจันทน์ ๑ มหาหิงคุ์ ๑ สะค้าน ๑ เปราะหอม ๑ เทียนขาว ๑ เทียนเยาวภาณี ๑ ตรีฏุก ๑ ตรีผลา ไพร ๑ ใบคนทิสอ ๑ หัวแห้วหมู ๑ ผิวมะกรูด ๑ สิ่งละเสมอภาค การะบูรเท่ายา ตำผงละลายน้ำร้อนกินเท่าผลพุดทรา แก้ลมหญ่ลมน้อยทั้งปวงหายแล
๑๐. ยาแก้ลมอำมพฤกลมอำมพาธ
พระคัมภีร์ชวดาร (หน้า ๕๕๕)
ส่วนประกอบ
เอาน้ำมะนาว เอาน้ำมะงั่ว เอาน้ำมะกรูด เปลือกทองหลางใบมน ๑ ไพล ๑ ข่า ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ กุ่มทั้ง ๒ กระเทียม ๑ รากเจตมูล ๑ พริกไทย ๑ ผักเสี้ยนผี ๑ เกลือ ๑ การะบูร ๑ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันท์ ๑ เอาเท่ากัน ตำผงน้ำกระสายตามควร
๑๑. ยาแก้ลมปะกัง
พระคัมภีร์ชวดาร (หน้า ๕๕๗)
ส่วนประกอบ
เอาพริกไทย ๒ สลึง ขิงสด ๑ บาท ผิวมะกรูดสด ๖ สลึง หญ้าแพรก ๓ บาท สารส้ม ๘ บาท ตำพอกแก้ลมปะกังแลลมเข้าข้อ
๑๒. ยาแก้สลบแก้ชัก
พระคัมภีร์ชวดาร (หน้า ๕๕๗)
ส่วนประกอบ
เอาเชือกเถามวกทั้ง ๒ รากฟักเข้า ๑ รากครอบจักรวาฬ ๑ จันทน์ทั้ง ๒ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ กะลำภัก ๑ ชะเอมเทศ ๑ ชะลูด ๑ ขอนดอก ๑ กฤษณา ๑ สรรพเกสร ๑ สรรพโกฐ ๑ สรรพเทียน ๑ เปราะหอม ๑ เอาเสมอภาค ใบกระวานเท่ายาทั้งหลายบดทำแท่งเท่าผลมะแว้ง กินมื้อละ ๕ เม็ด แก้ลมสันนิบาตและลมทั้งปวง
๑๓. พระตำราหลวงแก้ปวดมวนสวิงสวาย
พระคัมภีร์ชวดาร (หน้า ๕๕๘)
ส่วนประกอบ
เอาเบญจกูลสิ่งละ ๑ สลึง โกฐก้านพร้าว ๑ สลึง เปลือกกุ่มสิ่งละ ๑ สลึง โกฐพุงปลา ๒ สลึง ดอกบุญนาค ๒ สลึง ดอกลำดวน ๒ สลึง โกศเชียง ๒ สลึง เทียนทั้ง ๕ สิ่งละ ๒ สลึง การบูร ๑ เฟื้อง ตำผงละลายน้ำผึ้ง น้ำร้อน น้ำส้มซ่าก็ได้ รับประทาน ทวีตามกำลังวัน
๑๔. พระตำราหลวงแก้โลหิตแห้งให้ร้อยให้เย็น
พระคัมภีร์ชวดาร (หน้า ๕๕๘)
ส่วนประกอบ
เอาขมิ้นอ้อย ๑ ไคร้เครือ ๑ ว่านน้ำ ๑ โกศสอ ๑ เปราะหอม ๑ ดีปลี ๑ เทียนขาว ๑ ขิงแห้ง ๑ อบเชย ๑ ตำผงละลายน้ำผึ้ง รับประทาน
๑๕. พระตำราหลวงเป็นยานัดถุ์
พระคัมภีร์ชวดาร (หน้า ๕๕๙)
ส่วนประกอบ
เอาน้ำประสานทอง ๑ โกฐสอ ๑ โกฐเชียง ๑ โกฐพุงปลา ๑ กานพลู ๑ เบี้ยผู้เผา ๑ ชาตหอระคุณ ๑ เปลือกสมุลแว้ง ๑ เกสรบุญนาก ๑ อบเชย ๑ สรรพยาทั้งนี้เอาสิ่งละ ๑ เฟื้อง ตรีกฎุก ๒ สลึง ชะมดพิมเสน พอควร ทำระแนงผงห่อผ้าบาง ๆ รมก็ได้ แก้ปวดศีรษะ แก้ไข้สันนิบาต แก้พิษในศีรษะเพื่อโลหิตพิการ แก้ลมวิงเวียน แก้ริดสีดวงในลำคอก็ได้
๑๖. ยาแก้บวมทั่วสารพางค์กาย
พระคัมภีร์ชวดาร (หน้า ๕๖๓)
ส่วนประกอบ
แก้ริศดวง ๙ ประการ ให้ไอนอนมิหลับ
เอาหัวดองดึง ๑ หัว บุกรอ ๑ รากมะนาว ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท รากส้มกุ้ง ๑ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ เอาสิ่งละ ๒ บาท ขิงแห้ง ๖ สลึง ดีปลีเท่ายาทั้งหลายทำผงละลายสุรารับประทาน
๑๗. ยาต้มแก้โรคเรื้อนกินกระดูกให้ขัดในข้อ
พระคัมภีร์ชวดาร (หน้า ๕๖๔)
ส่วนประกอบ
· เอากระดูกช้าง ๑ กระดูกแพะ ๑ กระดูกกระบือเผือก ๑ กระดูกสุนัขดำ ๑ เถาโคคลาน ๑ บ้าช้าหมอง ๑ หญ้าหนวดแมว ๑ ยาเข้าเย็นเหนือ ๑ ยาเข้าเย็นไต้ ๑ ยาทั้งนี้เอาเสมอภาค ดองสุราก็ได้ ต้มก็ได้ รับประทานแก้พยาธิแลโรคเรื้อน
๑๘. ยาแก้ปฐวีธาตุพิการ
พระคัมภีร์โรคนิทาน (หน้า ๕๗๘)
ส่วนประกอบ
เอาเปลือกหอยขม ๑ หอยแครง ๑ ผักแพวแดง ๑ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ การบูร ๑ เอาเสมอภาคพริกไทยล่อนเท่ายาทั้งหลาย ทำเป็นจุณละลายน้ำผึ้งกินแก้ปฐวีธาตุพิการ คืออาหารใหม่อาหารเก่าหายแล
๑๙. ยาแก้ปวดสีสะ
พระคัมภีร์โรคนิทาน (หน้า ๕๗๘)
ส่วนประกอบ
ให้เอาชะเอมทั้ง ๒ อบเชยเทศ ๑ เปลือกคนทา ๑ จันทน์หอม ๑ โกศสอ ๑ ใบสมี ๑ ผลผักชี ๑ ขิง ๑ ชะมด ๑ พิมเสน ๑ ทำเป็นจุณกวนเป็นยานัตถุ์ แก้ปวดศีรษะหายแล
๒๐. ยากินแก้กระหายน้ำแก้ร้อนภายใน
พระคัมภีร์โรคนิทาน (หน้า ๕๘๐)
ส่วนประกอบ
ให้เอาดินถนำ ๑ เผาไฟให้ไหม้โชน รากบัวหลวง ๑ ฝุ่นจีน ๑ รังหมาร่า ๑ ชาตก้อน ๑ ดอกพิกุล ๑ ตอกบุนนาก ๑ ดอกสารภี ๑ เกสรบัวหลวง ๑ รากสลอดน้ำ ๑ รากคันทรง ๑ ก้ามปูทะเลเผา ๑ ดินประสิวขาว ๑ เอาเสมอภาค บดทำเป็นแท่งละลายน้ำดอกไม้ ทั้งกันทั้งพ่น แก้กระหายน้ำ แก้ร้อนแล
๒๑. ยาแก้บิดเมื่อธาตุแตก
พระคัมภีร์โรคนิทาน (หน้า ๕๘๒)
ส่วนประกอบ
เอาเม็ดในมะม่วงกะล่อน ๑ ผลเบญจกานี ๑ ผลจันน์ ๑ ครั่ง ๑ ดินกิน ๑ เปลือกมะขามขบ ๑ เปลือกมังคุด ๑ เทียนดำ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ ยางตะเคียน ๑ น้ำประสานทอง ๑ สีเสียดทั้ง ๒ ยาฝิ่น ๑ เอาเสมอภาคทำเป็นจุณใส่ในผลทับทิม แล้วพอกด้วยมูลโคขั้นหนึ่ง สมไฟแกลบให้สุก แล้วจึงบดทั้งผลทับทิม ทำแท่งไว้ฝนด้วยด้วยน้ำปูนใส กับไพล กินแก้ปวดมวนเสมหะ แก้โลหิตเหน้าร้าย ถ้ายังไม่หยุดให้ประกอบยาที่แก้ดีพิการ ดีแตกมาแก้ก็ได้เหมือนกัน
๒๒. ยาต้มแก้ขัดเบา
พระคัมภีร์โรคนิทาน (หน้า ๕๘๘)
ส่วนประกอบ
เอาใบมะขามกำมือ ๑ ใบส้มป่อยกำมือ ๑ ใบมะนาว ๗ ใบหอม ๓ หัว สารส้ม ๑ ดินประสิวขาว ๑ หนักสิ่งละ ๑ บาท น้ำอ้อยงบ ๑ หัก ๔ อัน ทิ้งเสียข้างทิศตะวันตกอันหนึ่ง เหลือ ๓ อัน ใส่หม้อต้มให้กัน เบาออกคล่องหายแล
๒๓. ยาสว่างอารมณ์
พระคัมภีร์โรคนิทาน (หน้า ๕๘๓)
ส่วนประกอบ
ให้เอารากบัวหลวง ๑ ผลบัวหลวง ๑ หัวถั่วภู ๑ แห้วสด ๑ กระจับสด ๑ ชะลูด ๑ ขอนดอก ๑ กรุงเขมา ๑ หญ้านาง ๑ เกสรบัวหลวง ๑ เกสรบัวขม ๑ เกสรบัวเผื่อน ๑ สัตตบงกช ๑ สัตบุศย์ ๑ ดอกพิกุล ๑ ดอกบุญนาก ๑ ดอกสารภี ๑ ดอกกรรณิกา ๑ ชะมด ๑ พิมเสน ๑ หญ้าฝรั่ง ๑ อำพัน ๑ เกล็ดหอยเทศ ๑ บดฝนด้วยน้ำดอกไม้เทศ กินชูกำลังแก้สวิงสวาย ถึงบริโภคอาหารไม่ได้สัก ๗ วันก็ไม่ตาย แก้หฤทัยระส่ำระสายกินหายแล
๒๔. ยาพรหมภักตร์
พระคัมภีร์ธาตุบรรจบ (หน้า ๖๕๖)
ส่วนประกอบ
เอาโกฐทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ สิ่งละ ๑ สลึง เนื้อผลสมอไทย ๑ เนื้อผลสมอพิเภก ๑ เนื้อผลมะขามป้อม ๑ ขิงแห้ง ๑ พริกไทย ๑ ดีปลี ๑ เปราะหอม ๑ ผลเอ็น ๑ เอาสิ่งละ ๒ สลึง ผลจันทน์ ๑ การบูร ๑ กานพลู ๑ ยาดำบริสุทธิ์ ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท ยางสลัดใดประสะแล้ว ๕ บาท รวมยา ๒๓ สิ่งนี้ทำเป็นจุณบดด้วยน้ำเปลือกมะรุมต้มทำแท่งไว้ละลายน้ำผึ้งให้คนไข้รับประทานตามกำลัง เป็นยาชำระเมือกมันและทำให้อุจจาระเป็นปรกติ แก้วาโยกลัดคูธทวาร
๒๕. ยาประสะผลสมอไทย
พระคัมภีร์ธาตุบรรจบ (หน้า ๖๕๙)
ส่วนประกอบ
เอาเกลือสินเธาว์ ๑ หัวอุตพิด ๑ ผลผักชีลา ๑ ขิงแห้ง ๑ รากเจตมูลเพลิงแดง ๑ รากช้าพลู ๑ เถาสะค้าน ๑ ดีปลี ๑ เอาสิ่งละ ๑ สลึง ผลจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ เอาสิ่งละ ๓ สลึงโกศหัวบัว ๑ โกศเขมา ๑ มหาหิงคุ์ ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท รากจิงจ้อเหลี่ยม ๒ บาท เนื้อผลสมอไทย ๖ บาทสลึง รวมยา ๑๖ สิ่งนี้ทำเป็นจุณ ละลายน้ำตรีผลา ต้มให้รับประทาน ประสะกลิ่นอุจจาระธาตุให้สิ้นโทษ แลฟอกมูลลามกให้คืนเป็นปรกติแก้จุกเสียดขบแทง แก้ลมพานไส้ให้คลื่นเหียน แก้อุจจาระกลัดเป็นพรรดึก แก้อัมพฤกษ์แลกร่อนกระไษย
๒๖. แกงยารุไกษยปลาไหล
พระคัมภีร์ไกษย (๗๒๖)
ส่วนประกอบ
เอาเบญจะกูลหนักสิ่งละ ๕ สลึง เปลือกต้นมะตูม ๑ บาท รากคัดหมอน ๑ บาท ผลผักชี ๑ บาท หัวแห้วหมู ๒ บาท จันทน์หอม ๑ บาท มูกมัน ๑ มูกหลวง ๑ กกลังกา ๑ ผลกระดอม ๑ บอระเพ็ด ๑ ผลมะแว้งทั้ง ๒ หนึ่ง รวมยานี้เอาสิ่งละ ๑ บาท ต้มกินบำรุงธาตุทั้ง ๔
๒๗. ยาบำรุงโลหิต
คัมภีร์มุจฉาปักขันทิกา (๖๗๐-๖๗๑)
ส่วนประกอบ
เอาดเบญจกูลสิ่งละ ๑ บาท ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ เทียนทั้ง ๕ โกฐทั้ง ๕ สมอทั้ง ๓ อบเชย ๑ จันทน์ทั้ง ๒ สน ๑ สัก ๑ กรักขี ๑ เปล้าทั้งสอง แก่นแสมทั้ง ๒ กฤษณา ๑ ยาทั้งนี้เอาสิ่งละ ๒ สลึง ขมิ้นเครือ ๑ เชือกเถามวกแดง ๑ กำลังวัวเถลิง ๑ เกสรพิกุล ๑ ดอกบันนาก ๑ ดอกสารภี ๑ ดอกบัวหลวง ๑ ครั่ง ๑ ยาทั้งนี้เอาสิ่งละ ๑ บาทฝาง ๒ บาท ดอกคำไทย ๕ ตำลึง ต้มกินไปเถิดบำรุงโลหิตแล
๒๘. แกงยารุไกษยปลาไหล
พระคัมภีร์ไกษย (๗๒๖)
ส่วนประกอบ
เอาหัวเข้าข้าสด ๑ ตำลึง ใบว่านหางช้าง ๙ ใบ พริกไทย ๗ เม็ด ขิง ๗ ชิ้น ข่า ๗ ชิ้น กะทือ ๗ ชิ้น ไพล ๗ ชิ้น ขมิ้นอ้อย ๗ ชิ้น หอม ๗ หัว กระเทียม ๗ กลีบ ปลาไหลตัว ๑ แกงใส่กะปิปลาร้าให้อร่อยดีแล้วจึงเอาปีกนาคราช ผิวมะกรูดมาหั่นใส่ในแกงยานั้น ให้กินถ้วยแกง ๑ ลงจนแสมหะ ตัวไกษยขาดออกมาเป็นท่อนใหญ่ท่อนน้อยดุจ โลหิตเป็นสิ่งเป็นแท่งออกมาหายวิเศษนัก
๒๙. ยาประจุครอบโรคทั้งปวง
พระคัมภีร์ไกษย (๗๔๙)
ส่วนประกอบ
พริก ๑ ขิง ๑ ดีปลี ๑ กระเทียม ๑ ไพล ๑ การะบูร ๑ มหาหิงคุ์ ๑ เทียนดำ ๑ ยา ๘ สิ่งนี้เอาสิ่งละ ๑ บาท เอายาดำ ๒ บาท รงทอง ๑ สลึง พิมเสน ๑ สลึง ดีงูเหลือม ๑ สลึงลูกสลอดประสะแล้วเอาเท่ายาทั้งหลาย บดด้วยน้ำมะนาวปั้นเม็ดเท่าลูกมะกล่ำ ละลายน้ำร้อน กิน ๕ เม็ด หญิงชายก็ดีกำลังน้อยให้กินแก่ ๓ เม็ด ประกอบฝีเหือดแลเลือดลมหายมากแล้วอย่าสนเท่ห์เลย
จากหนังสือแพทย์ศาสตร์สงเคราะห์
ภูมิปัญญาทางการแพทย์และมรดกทางวรรณกรรมของชาติ
๑. ยาเบญจโกฐ
พระคัมภีร์ปฐมจินดาร์(หน้า ๑๓๔)
ส่วนประกอบ
โกฐสอ ๑ โกศเขมา ๑ โกศพุงปลา ๑ โกศจุลาลำภา ๑ โกศหัวบัว ๑ กานพลู ๑ จันทน์เทศ ๑ ชะเอม ๑
เอาสิ่งละ ๑ สลึง
น้ำตาลทราย ๑ เฟื้อง รวมยา ๙ สิ่งนี้
ตำเป็นผงเอาน้ำดอกไม้เป็นกระสายบดปั้นแท่งไว้ละลายด้วยน้ำผึ้ง
หรือน้ำมะนาวก็ได้
ให้กุมารกินแก้น้ำนมให้โทษต่าง ๆ และแก้พิษทรางในคอ แก้ไอ สะอึกดีนัก
๒. ยาต้มประสระน้ำนม
พระคัมภีร์ปฐมจินดาร์ (หน้า ๑๓๑)
ส่วนประกอบ
โกฐทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ รากไทรย้อย ๑ เปลือกพิกุล ๑ แห้งหมู ๑ งาช้าง ๑ เขากวางอ่อน ๑ รากเสนียด ๑ โคกกระออม ๑ รวมยา ๑๗ สิ่งนี้ เอาส่วนเท่ากัน ต้ม ๓ เอา ๑ กิน น้ำนมบริสุทธิ์ดีนัก
๓. ยาแก้ปัสสาวะมิออก
พระคัมภีร์ปฐมจินดาร์ (หน้า ๑๔๓)
ส่วนประกอบ
ท่านให้เอาโคกกระสุน ๑ ยอดขี้เหล็ก ๑ ขมิ้นอ้อย ๗ ชิ้น ต้ม ๓ เอา ๑ ให้กุมารกิน มูตรออกดีนัก
๔. ยาแก้กุมารอ่อนลงท้อง
พระคัมภีร์ปฐมจินดาร์ (หน้า ๑๔๓)
ส่วนประกอบ
ท่านให้เอาลูกมะคูมอ่อน ๑ ลูกทับทิม ๑ ดีปลี ๑ รากหนาด ๑ ขิงสด ๑ รวมยา ๕ สิ่งเอาส่วนเท่ากัน บดละลายน้ำผึ้งกินหายดีนัก
๕. ยาแก้ทราง แดง
พระคัมภีร์ปฐมจินดาร์ (หน้า ๑๔๕)
ส่วนประกอบ
ขนาดนี้ท่านให้เอา กรามแรด ๑ กรามช้าง ๑ เขากวาง ๑ สมุลแว้ง ๑ เนรภูสี ๑ จันท์แดง ๑ ดีงูเหลือม ๑ รวมยา ๗ สิ่งนี้เอาส่วนเท่ากัน เอาน้ำเหล้าเป็นกระสาย บดทำแท่งไว้ทั้งกินทั้งทาหายดีนัก
๖. ยาหยอดตา
พระคัมภีร์ปฐมจินดาร์ (หน้า ๑๔๗)
ส่วนประกอบ
ขนาดนี้ท่านให้เอา รากกระทกรก ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ เปลือกหอยโข่ง ๑ ยา ๓ สิ่งนี้ แช่น้ำหยอดตาแก้หมอกหาย
๗. ยาทาท้องแก้ท้องขึ้นแก้สะอึก
พระคัมภีร์ปฐมจินดาร์(หน้า ๑๘๑)
ส่วนประกอบ
ท่านให้เอาพริกไทย ๑ ขิง ๑ กระเทียม ๑ หอม ๑ เหลือ ๑ มหาหิงคุ์ ๑ หัวพลู ๑ เอาเสมอภาค บดทาท้องน้อยแก้ท้องขึ้นแก้สะอึกหายดีนัก
๘. ยาแก้พิษสำแลงไข้
พระคัมภีร์สรรพคุณ ฯ (หน้า ๓๙๗)
ส่วนประกอบ
เอาผลบัวหลวง ๑ หัวแห้ว ๑ ผลกระจับน้ำ ๑ เกสรบัวหลวง ๑ รากมะกอก ๑ รากมะปรางเปรี้ยว ๑ รากมะปรางหวาน ๑ รากหมาก ๑ รากมะพร้าว ๑ เหมือดคน ๑ ทำผลละลายน้ำร้อน,น้ำดอกได้, น้ำอ้อยแดง กินถอนพิษผิดสำแดง ไข้สันนิบาต
๙. ยาประสะการบูร
พระคัมสรรพคุณฯ (หน้า ๓๙๗)
ส่วนประกอบ
แก้สรรพลมใหญ่ทั้งหลายแล ผายธาตุ เอาผลจันทน์ ๑ มหาหิงคุ์ ๑ สะค้าน ๑ เปราะหอม ๑ เทียนขาว ๑ เทียนเยาวภาณี ๑ ตรีฏุก ๑ ตรีผลา ไพร ๑ ใบคนทิสอ ๑ หัวแห้วหมู ๑ ผิวมะกรูด ๑ สิ่งละเสมอภาค การะบูรเท่ายา ตำผงละลายน้ำร้อนกินเท่าผลพุดทรา แก้ลมหญ่ลมน้อยทั้งปวงหายแล
๑๐. ยาแก้ลมอำมพฤกลมอำมพาธ
พระคัมภีร์ชวดาร (หน้า ๕๕๕)
ส่วนประกอบ
เอาน้ำมะนาว เอาน้ำมะงั่ว เอาน้ำมะกรูด เปลือกทองหลางใบมน ๑ ไพล ๑ ข่า ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ กุ่มทั้ง ๒ กระเทียม ๑ รากเจตมูล ๑ พริกไทย ๑ ผักเสี้ยนผี ๑ เกลือ ๑ การะบูร ๑ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันท์ ๑ เอาเท่ากัน ตำผงน้ำกระสายตามควร
๑๑. ยาแก้ลมปะกัง
พระคัมภีร์ชวดาร (หน้า ๕๕๗)
ส่วนประกอบ
เอาพริกไทย ๒ สลึง ขิงสด ๑ บาท ผิวมะกรูดสด ๖ สลึง หญ้าแพรก ๓ บาท สารส้ม ๘ บาท ตำพอกแก้ลมปะกังแลลมเข้าข้อ
๑๒. ยาแก้สลบแก้ชัก
พระคัมภีร์ชวดาร (หน้า ๕๕๗)
ส่วนประกอบ
เอาเชือกเถามวกทั้ง ๒ รากฟักเข้า ๑ รากครอบจักรวาฬ ๑ จันทน์ทั้ง ๒ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ กะลำภัก ๑ ชะเอมเทศ ๑ ชะลูด ๑ ขอนดอก ๑ กฤษณา ๑ สรรพเกสร ๑ สรรพโกฐ ๑ สรรพเทียน ๑ เปราะหอม ๑ เอาเสมอภาค ใบกระวานเท่ายาทั้งหลายบดทำแท่งเท่าผลมะแว้ง กินมื้อละ ๕ เม็ด แก้ลมสันนิบาตและลมทั้งปวง
๑๓. พระตำราหลวงแก้ปวดมวนสวิงสวาย
พระคัมภีร์ชวดาร (หน้า ๕๕๘)
ส่วนประกอบ
เอาเบญจกูลสิ่งละ ๑ สลึง โกฐก้านพร้าว ๑ สลึง เปลือกกุ่มสิ่งละ ๑ สลึง โกฐพุงปลา ๒ สลึง ดอกบุญนาค ๒ สลึง ดอกลำดวน ๒ สลึง โกศเชียง ๒ สลึง เทียนทั้ง ๕ สิ่งละ ๒ สลึง การบูร ๑ เฟื้อง ตำผงละลายน้ำผึ้ง น้ำร้อน น้ำส้มซ่าก็ได้ รับประทาน ทวีตามกำลังวัน
๑๔. พระตำราหลวงแก้โลหิตแห้งให้ร้อยให้เย็น
พระคัมภีร์ชวดาร (หน้า ๕๕๘)
ส่วนประกอบ
เอาขมิ้นอ้อย ๑ ไคร้เครือ ๑ ว่านน้ำ ๑ โกศสอ ๑ เปราะหอม ๑ ดีปลี ๑ เทียนขาว ๑ ขิงแห้ง ๑ อบเชย ๑ ตำผงละลายน้ำผึ้ง รับประทาน
๑๕. พระตำราหลวงเป็นยานัดถุ์
พระคัมภีร์ชวดาร (หน้า ๕๕๙)
ส่วนประกอบ
เอาน้ำประสานทอง ๑ โกฐสอ ๑ โกฐเชียง ๑ โกฐพุงปลา ๑ กานพลู ๑ เบี้ยผู้เผา ๑ ชาตหอระคุณ ๑ เปลือกสมุลแว้ง ๑ เกสรบุญนาก ๑ อบเชย ๑ สรรพยาทั้งนี้เอาสิ่งละ ๑ เฟื้อง ตรีกฎุก ๒ สลึง ชะมดพิมเสน พอควร ทำระแนงผงห่อผ้าบาง ๆ รมก็ได้ แก้ปวดศีรษะ แก้ไข้สันนิบาต แก้พิษในศีรษะเพื่อโลหิตพิการ แก้ลมวิงเวียน แก้ริดสีดวงในลำคอก็ได้
๑๖. ยาแก้บวมทั่วสารพางค์กาย
พระคัมภีร์ชวดาร (หน้า ๕๖๓)
ส่วนประกอบ
แก้ริศดวง ๙ ประการ ให้ไอนอนมิหลับ
เอาหัวดองดึง ๑ หัว บุกรอ ๑ รากมะนาว ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท รากส้มกุ้ง ๑ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ เอาสิ่งละ ๒ บาท ขิงแห้ง ๖ สลึง ดีปลีเท่ายาทั้งหลายทำผงละลายสุรารับประทาน
๑๗. ยาต้มแก้โรคเรื้อนกินกระดูกให้ขัดในข้อ
พระคัมภีร์ชวดาร (หน้า ๕๖๔)
ส่วนประกอบ
· เอากระดูกช้าง ๑ กระดูกแพะ ๑ กระดูกกระบือเผือก ๑ กระดูกสุนัขดำ ๑ เถาโคคลาน ๑ บ้าช้าหมอง ๑ หญ้าหนวดแมว ๑ ยาเข้าเย็นเหนือ ๑ ยาเข้าเย็นไต้ ๑ ยาทั้งนี้เอาเสมอภาค ดองสุราก็ได้ ต้มก็ได้ รับประทานแก้พยาธิแลโรคเรื้อน
๑๘. ยาแก้ปฐวีธาตุพิการ
พระคัมภีร์โรคนิทาน (หน้า ๕๗๘)
ส่วนประกอบ
เอาเปลือกหอยขม ๑ หอยแครง ๑ ผักแพวแดง ๑ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ การบูร ๑ เอาเสมอภาคพริกไทยล่อนเท่ายาทั้งหลาย ทำเป็นจุณละลายน้ำผึ้งกินแก้ปฐวีธาตุพิการ คืออาหารใหม่อาหารเก่าหายแล
๑๙. ยาแก้ปวดสีสะ
พระคัมภีร์โรคนิทาน (หน้า ๕๗๘)
ส่วนประกอบ
ให้เอาชะเอมทั้ง ๒ อบเชยเทศ ๑ เปลือกคนทา ๑ จันทน์หอม ๑ โกศสอ ๑ ใบสมี ๑ ผลผักชี ๑ ขิง ๑ ชะมด ๑ พิมเสน ๑ ทำเป็นจุณกวนเป็นยานัตถุ์ แก้ปวดศีรษะหายแล
๒๐. ยากินแก้กระหายน้ำแก้ร้อนภายใน
พระคัมภีร์โรคนิทาน (หน้า ๕๘๐)
ส่วนประกอบ
ให้เอาดินถนำ ๑ เผาไฟให้ไหม้โชน รากบัวหลวง ๑ ฝุ่นจีน ๑ รังหมาร่า ๑ ชาตก้อน ๑ ดอกพิกุล ๑ ตอกบุนนาก ๑ ดอกสารภี ๑ เกสรบัวหลวง ๑ รากสลอดน้ำ ๑ รากคันทรง ๑ ก้ามปูทะเลเผา ๑ ดินประสิวขาว ๑ เอาเสมอภาค บดทำเป็นแท่งละลายน้ำดอกไม้ ทั้งกันทั้งพ่น แก้กระหายน้ำ แก้ร้อนแล
๒๑. ยาแก้บิดเมื่อธาตุแตก
พระคัมภีร์โรคนิทาน (หน้า ๕๘๒)
ส่วนประกอบ
เอาเม็ดในมะม่วงกะล่อน ๑ ผลเบญจกานี ๑ ผลจันน์ ๑ ครั่ง ๑ ดินกิน ๑ เปลือกมะขามขบ ๑ เปลือกมังคุด ๑ เทียนดำ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ ยางตะเคียน ๑ น้ำประสานทอง ๑ สีเสียดทั้ง ๒ ยาฝิ่น ๑ เอาเสมอภาคทำเป็นจุณใส่ในผลทับทิม แล้วพอกด้วยมูลโคขั้นหนึ่ง สมไฟแกลบให้สุก แล้วจึงบดทั้งผลทับทิม ทำแท่งไว้ฝนด้วยด้วยน้ำปูนใส กับไพล กินแก้ปวดมวนเสมหะ แก้โลหิตเหน้าร้าย ถ้ายังไม่หยุดให้ประกอบยาที่แก้ดีพิการ ดีแตกมาแก้ก็ได้เหมือนกัน
๒๒. ยาต้มแก้ขัดเบา
พระคัมภีร์โรคนิทาน (หน้า ๕๘๘)
ส่วนประกอบ
เอาใบมะขามกำมือ ๑ ใบส้มป่อยกำมือ ๑ ใบมะนาว ๗ ใบหอม ๓ หัว สารส้ม ๑ ดินประสิวขาว ๑ หนักสิ่งละ ๑ บาท น้ำอ้อยงบ ๑ หัก ๔ อัน ทิ้งเสียข้างทิศตะวันตกอันหนึ่ง เหลือ ๓ อัน ใส่หม้อต้มให้กัน เบาออกคล่องหายแล
๒๓. ยาสว่างอารมณ์
พระคัมภีร์โรคนิทาน (หน้า ๕๘๓)
ส่วนประกอบ
ให้เอารากบัวหลวง ๑ ผลบัวหลวง ๑ หัวถั่วภู ๑ แห้วสด ๑ กระจับสด ๑ ชะลูด ๑ ขอนดอก ๑ กรุงเขมา ๑ หญ้านาง ๑ เกสรบัวหลวง ๑ เกสรบัวขม ๑ เกสรบัวเผื่อน ๑ สัตตบงกช ๑ สัตบุศย์ ๑ ดอกพิกุล ๑ ดอกบุญนาก ๑ ดอกสารภี ๑ ดอกกรรณิกา ๑ ชะมด ๑ พิมเสน ๑ หญ้าฝรั่ง ๑ อำพัน ๑ เกล็ดหอยเทศ ๑ บดฝนด้วยน้ำดอกไม้เทศ กินชูกำลังแก้สวิงสวาย ถึงบริโภคอาหารไม่ได้สัก ๗ วันก็ไม่ตาย แก้หฤทัยระส่ำระสายกินหายแล
๒๔. ยาพรหมภักตร์
พระคัมภีร์ธาตุบรรจบ (หน้า ๖๕๖)
ส่วนประกอบ
เอาโกฐทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ สิ่งละ ๑ สลึง เนื้อผลสมอไทย ๑ เนื้อผลสมอพิเภก ๑ เนื้อผลมะขามป้อม ๑ ขิงแห้ง ๑ พริกไทย ๑ ดีปลี ๑ เปราะหอม ๑ ผลเอ็น ๑ เอาสิ่งละ ๒ สลึง ผลจันทน์ ๑ การบูร ๑ กานพลู ๑ ยาดำบริสุทธิ์ ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท ยางสลัดใดประสะแล้ว ๕ บาท รวมยา ๒๓ สิ่งนี้ทำเป็นจุณบดด้วยน้ำเปลือกมะรุมต้มทำแท่งไว้ละลายน้ำผึ้งให้คนไข้รับประทานตามกำลัง เป็นยาชำระเมือกมันและทำให้อุจจาระเป็นปรกติ แก้วาโยกลัดคูธทวาร
๒๕. ยาประสะผลสมอไทย
พระคัมภีร์ธาตุบรรจบ (หน้า ๖๕๙)
ส่วนประกอบ
เอาเกลือสินเธาว์ ๑ หัวอุตพิด ๑ ผลผักชีลา ๑ ขิงแห้ง ๑ รากเจตมูลเพลิงแดง ๑ รากช้าพลู ๑ เถาสะค้าน ๑ ดีปลี ๑ เอาสิ่งละ ๑ สลึง ผลจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ เอาสิ่งละ ๓ สลึงโกศหัวบัว ๑ โกศเขมา ๑ มหาหิงคุ์ ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท รากจิงจ้อเหลี่ยม ๒ บาท เนื้อผลสมอไทย ๖ บาทสลึง รวมยา ๑๖ สิ่งนี้ทำเป็นจุณ ละลายน้ำตรีผลา ต้มให้รับประทาน ประสะกลิ่นอุจจาระธาตุให้สิ้นโทษ แลฟอกมูลลามกให้คืนเป็นปรกติแก้จุกเสียดขบแทง แก้ลมพานไส้ให้คลื่นเหียน แก้อุจจาระกลัดเป็นพรรดึก แก้อัมพฤกษ์แลกร่อนกระไษย
๒๖. แกงยารุไกษยปลาไหล
พระคัมภีร์ไกษย (๗๒๖)
ส่วนประกอบ
เอาเบญจะกูลหนักสิ่งละ ๕ สลึง เปลือกต้นมะตูม ๑ บาท รากคัดหมอน ๑ บาท ผลผักชี ๑ บาท หัวแห้วหมู ๒ บาท จันทน์หอม ๑ บาท มูกมัน ๑ มูกหลวง ๑ กกลังกา ๑ ผลกระดอม ๑ บอระเพ็ด ๑ ผลมะแว้งทั้ง ๒ หนึ่ง รวมยานี้เอาสิ่งละ ๑ บาท ต้มกินบำรุงธาตุทั้ง ๔
๒๗. ยาบำรุงโลหิต
คัมภีร์มุจฉาปักขันทิกา (๖๗๐-๖๗๑)
ส่วนประกอบ
เอาดเบญจกูลสิ่งละ ๑ บาท ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ เทียนทั้ง ๕ โกฐทั้ง ๕ สมอทั้ง ๓ อบเชย ๑ จันทน์ทั้ง ๒ สน ๑ สัก ๑ กรักขี ๑ เปล้าทั้งสอง แก่นแสมทั้ง ๒ กฤษณา ๑ ยาทั้งนี้เอาสิ่งละ ๒ สลึง ขมิ้นเครือ ๑ เชือกเถามวกแดง ๑ กำลังวัวเถลิง ๑ เกสรพิกุล ๑ ดอกบันนาก ๑ ดอกสารภี ๑ ดอกบัวหลวง ๑ ครั่ง ๑ ยาทั้งนี้เอาสิ่งละ ๑ บาทฝาง ๒ บาท ดอกคำไทย ๕ ตำลึง ต้มกินไปเถิดบำรุงโลหิตแล
๒๘. แกงยารุไกษยปลาไหล
พระคัมภีร์ไกษย (๗๒๖)
ส่วนประกอบ
เอาหัวเข้าข้าสด ๑ ตำลึง ใบว่านหางช้าง ๙ ใบ พริกไทย ๗ เม็ด ขิง ๗ ชิ้น ข่า ๗ ชิ้น กะทือ ๗ ชิ้น ไพล ๗ ชิ้น ขมิ้นอ้อย ๗ ชิ้น หอม ๗ หัว กระเทียม ๗ กลีบ ปลาไหลตัว ๑ แกงใส่กะปิปลาร้าให้อร่อยดีแล้วจึงเอาปีกนาคราช ผิวมะกรูดมาหั่นใส่ในแกงยานั้น ให้กินถ้วยแกง ๑ ลงจนแสมหะ ตัวไกษยขาดออกมาเป็นท่อนใหญ่ท่อนน้อยดุจ โลหิตเป็นสิ่งเป็นแท่งออกมาหายวิเศษนัก
๒๙. ยาประจุครอบโรคทั้งปวง
พระคัมภีร์ไกษย (๗๔๙)
ส่วนประกอบ
พริก ๑ ขิง ๑ ดีปลี ๑ กระเทียม ๑ ไพล ๑ การะบูร ๑ มหาหิงคุ์ ๑ เทียนดำ ๑ ยา ๘ สิ่งนี้เอาสิ่งละ ๑ บาท เอายาดำ ๒ บาท รงทอง ๑ สลึง พิมเสน ๑ สลึง ดีงูเหลือม ๑ สลึงลูกสลอดประสะแล้วเอาเท่ายาทั้งหลาย บดด้วยน้ำมะนาวปั้นเม็ดเท่าลูกมะกล่ำ ละลายน้ำร้อน กิน ๕ เม็ด หญิงชายก็ดีกำลังน้อยให้กินแก่ ๓ เม็ด ประกอบฝีเหือดแลเลือดลมหายมากแล้วอย่าสนเท่ห์เลย
